Phương Vinh Hà : 性別角色 Tính Biệt Giác Sắc

Trích: JustafanofAnita's Blog

Người viết: JustafanofAnita @DAN


Gender là một vấn đề nhạy cảm và không bao giờ có hai chữ "tuyệt đối". Dưới lớp vỏ bọc tồn tại biết bao bí mật đan xen những câu chuyện éo le, những số phận nghiệt ngã. Điện ảnh HK (ngay cả TQ) đã từng đưa lên màn ảnh rộng không ít các bộ phim miêu tả gender complexities (e.g. homosexuality, bisexuality, transgender). Chúng thường hay xuất hiện trong hai thể loại phim HK/TQ: lịch sử (hoặc võ hiệp/thần thoại) của Trung Hoa cổ và tình cảm/hài hiện đại. Phim về gender-bender có lúc ngớ ngẩn, điên khùng, đôi khi chỉ nhằm thỏa mãn sự tò mò của công chúng, nhưng nhiều lúc cũng rất tâm lí, khiến người xem phải đau lòng và dừng lại để suy ngẫm.

Mà để thực sự đau lòng thì phải có những cảnh phim gây ấn tượng khuấy động xúc cảm, và yếu tố làm xáo trộn gender và sexual identity trông cậy không nhỏ vào diễn viên - những người trực tiếp đem ý tưởng trên giấy chuyển tải vào màn ảnh, biến chúng thành "vật sống." Song nói và thực hiện là hai chuyện khác nhau. Đâu phải gã đàn ông nào tô make-up, khoác lên mình chiếc áo phụ nữ là biến thành nữ nhân yếu đuối. Đâu phải người đàn bà nào đóng mặt ngầu, mặc áo nam tử là trở thành đấng mày râu bảnh bao. Chỉ có những diễn viên như Lâm Thanh Hà, Trương Quốc Vinh, Mai Diễm Phương mới có thể khiến một cảnh phim "powerful, sensual, and heart-breaking." Chỉ có họ mới chuyển tải được hết mâu thuẫn trong chữ tình và làm mờ đi ranh giới khắt khe của giới tính. Trên màn ảnh, Đông Phương Bất Bại là nam hay nữ, Trình Điệp Y có phải là chàng trai sống trong thế giới của đàn bà do chính anh thủ diễn, và Phương Diễm Mai cần một nam nhân hay nữ nhân bên cạnh?

Trình Điệp Y (程蝶衣) - Con thiêu thân trong lửa tình

"I want to be with you the rest of my life. One year, one month, one day, even one second less makes less than a lifetime."

A, Điệp Y! Người con trai si tình đến mức sống trong ảo ảnh và chết vì nỗi ám ảnh của riêng anh. Ngay từ lúc sinh ra đến lúc chết, trên môi anh đếm được bao nhiêu nụ cười? Ồ, cũng có đấy, đó là lúc anh được sánh bước cùng Đoạn Tiểu Lâu đi lên sân khấu biểu diễn vở tuồng "Bá Vương Biệt Cơ"; là khi anh đứng trên sân khấu, lộng lẫy trong trang phục của "Ngu Cơ", mỉm cười e lệ trong sự hoan nghênh của khán giả mê Kinh kịch; là những giờ khắc anh gần gũi "Bá Vương" của mình, mặt nạ của Tiểu Lâu, trước khi Cúc Tiên bước chân vào cuộc đời hai huynh đệ anh và đốt cháy giấc mộng của anh thành tro bụi. Điệp Y bàng hoàng thảng thốt nhận ra Tiểu Lâu chẳng thể nào ở bên cạnh anh mãi mãi cũng như "Bá Vương" vĩnh viễn chỉ thuộc về ảo mộng của anh mà thôi. Song anh vẫn yêu "Bá Vương" qua hình ảnh của Tiểu Lâu, yêu trong hờn ghen, giận dữ, đớn đau, và tuyệt vọng. Ngày mà anh bị Tiểu Lâu lên án trước công chúng, tâm hồn anh vỡ ra như thể bị đập tan bởi sự phản bội do chính sự đê hèn của Tiểu Lâu gây nên. "Bá Vương" của anh, hình tượng oai phong hùng tráng mà anh bao ngày vọng tưởng và Tiểu Lâu, sư huynh của anh, kẻ biểu trưng cho sự suy tàn và ý chí bạc nhược của con người là hai bản thể dị biệt. Thế nhưng tình yêu của anh không vì vậy mà tắt ngấm, nó vẫn cháy âm ỉ, nó vẫn làm mờ lí trí và con tim anh. Đến tận giây phút anh thấu suốt được bản thân của mình, rằng anh là nam nhân, không phải nữ nhân, càng không phải "Ngu Cơ", anh vẫn mù quáng chọn lấy tình yêu bằng cách tự vẫn để giữ vẹn chữ tình với "Bá Vương".

Sao trên đời lại có người như Leslie? Lối trang điểm sặc sỡ và y phục Đán giác càng tôn thêm vẻ gợi cảm và khả ái của chàng. Trình Điệp Y - người con trai đẹp trong bi kịch - số phận của anh không giống "Ngu Cơ" chút nào, anh khổ mạng hơn nàng vì cái anh có chỉ là ảo mộng tình yêu. Leslie khi hóa thân thành Trình Điệp Y đẹp quá, đẹp đến nỗi mỗi bước chân, mỗi cử động của đôi tay, mỗi biểu hiện nhỏ nhất trên gương mặt thanh tú của chàng làm tôi khóc, trái tim tôi cũng đẫm lệ. Có câu tự cổ hồng nhan đa bạc mệnh vốn dành riêng cho phụ nữ, nhưng theo tôi, Trình Điệp Y (và ngay cả Leslie) cũng không thoát khỏi định mệnh oan nghiệt này.

Phương Diễm Mai (芳艷梅) - Khát khao tình yêu thuần khiết

"If I were a man, would you choose me over Sam?"

Phương Diễm Mai (Fan-Fan) là một hình ảnh cô đọng của Anita trên màn ảnh: tuổi thơ bị chôn vùi nên từng trải trước tuổi, sự nghiệp thăng hoa nhưng tình yêu lỡ làng, tính cách theo chiều hướng ngoại cương nội nhu... Ngay từ lần đầu tiên xuất hiện, nàng đã có vẻ khác người, mang một nét lạ lùng, cô độc không thể hiểu nổi. Chẳng ai đoán được nàng sẽ suy nghĩ như thế nào, hành động ra sao, và cuối cùng là đi đến đâu. Nàng qua đêm với Sam (người mà nàng gặp lần đầu tiên tại lễ hội hóa trang) nhưng lại yêu Wing (bạn gái giả trai của Sam) mà không biết thân phận nữ nhi thật sự của đối phương. Nàng yêu Wing vì Wing đơn giản và trong sáng như "tiểu bạch thố" mà nàng từng mô tả; yêu Wing vì cảm động bởi tình cảm hồn nhiên, chân chất của Wing dành cho Sam. Nàng ganh tị với Sam nên tình cảm của nàng đối với Wing lúc ban đầu mang chút chiếm hữu. Khi Sam phơi bày sự thật trước mắt nàng, rằng Wing là phụ nữ, là bạn gái của chàng, Fan-Fan bối rối và trong một thoáng, nàng đắn đo khi đối diện với tình yêu của mình. Nhưng rồi nàng vẫn trung thực với con tim, nàng yêu con người của Wing, giới tính của Wing nàng bỏ mặc. Và khi nhận ra Wing không hoàn toàn là một nửa của mình, Fan-Fan chọn cách rút lui khỏi mối tình tay ba và rời xa Wing. Lúc trở về hay rời bỏ Hương Cảng, nàng cũng đều âm thầm, lặng lẽ, ngổn ngang tâm sự. Song ít ra trong lần ra đi, nàng đã có dũng khí để bắt đầu một hành trình mới và biết đâu có thêm tự tin để nói tiếng yêu. Hơn nữa, sự xuất hiện ngắn ngủi của nàng cũng đã để lại một điều gì đó - vị ngọt đắng của tình yêu chăng - ở trong đời Wing.

Mỗi lần Anita, thanh mảnh trong bộ com-lê hay phục sức của nam giới, mái tóc ngắn, đôi môi kiêu kỳ, vẻ mặt nửa nghiêm túc nửa bỡn cợt như đang lên tiếng "I'm not a man, but so what?", hiện trên phim thì tôi ao ước được đôi tay xương xẩu đó nâng niu và đôi môi ấy ghì lên môi mình. Bản chất nữ nhi của Fan-Fan là si tình và cô độc, muốn yêu nhưng yêu không được nên khát khao biến thành nam nhi để nắm quyền chủ động trong tình yêu, để bộc lộ xúc cảm mạnh mẽ và tình cảm nồng nàn của trái tim. Một câu trong bài hát của Anita như thế này, "If I were a man, and you were my girl. Nhất định sẽ hết lòng đối xử dịu dàng với người."

Đông Phương Bất Bại (東方不敗) - Gã độc tài biết yêu

"Snow, let us start anew."

Đông Phương Bất Bại là con người của hành động và mưu tính. Y phản bội Nhậm Ngã Hành để cướp đoạt ngôi vị giáo chủ của Nhật Nguyệt thần giáo, vì tham vọng xưng bá sẵn sàng "dẫn đao tự cung" để luyện thành Quỳ Hoa bảo điển (thực chất họ Nhậm gài bẫy đưa cho y một bí kíp kì quái). Sau khi luyện xong, Đông Phương tuy võ công thượng thừa, áp đảo quần hùng, nhưng y lại vướng vào tơ tình lẩn quẩn. Trong Tiếu Ngạo Giang Hồ của Kim Dung, Đông Phương yêu một gã đàn ông Dương Liên Đình, người mà y âu yếm gọi là "Liên đệ", đến nỗi bỏ bê giáo phái và mơ ước được làm nữ nhân đích thực để chung sống với gã. Sang đến Swordsman II, Đông Phương kết giao và nảy sinh tình cảm với Lệnh Hồ Xung, song đây là mối tình không kết quả vì cả hai chánh tà bất lưỡng lập. Chính bởi rơi vào lưới tình, Đông Phương dường như được thuần hóa hơn - y muốn cùng tri kỷ nâng chén, sống đời ẩn dật. Cuối cùng là The East Is Red, Đông Phương vẫn hùng cường, vẫn giết người như giết một con kiến, nhưng tất cả những chết chóc mà y gây ra không nhằm thỏa mãn sự khát máu hay giấc mộng xưng bá ban đầu của y. Lúc này, y bị bắt buộc phải tái xuất giang hồ để rồi chứng kiến sự mục nát của võ lâm. Ngoài ra, Đông Phương còn phải đối diện với người tình xưa, Tuyết Thiên Tầm, và tìm câu trả lời cho chính bản thân y. Từ nam nhân biến thành nữ nhân, y không thể yêu một cách bình thường. Y tàn nhẫn với Tuyết Thiên Tầm vì qua hình ảnh Đông Phương giả mạo của nàng, y như thấy quá khứ độc tài của mình. Song đến lúc mất đi Tuyết Thiên Tầm, Đông Phương đau đớn ngộ ra rằng cho dù có vô địch thiên hạ đi chăng nữa, y vẫn là kẻ cô đơn.

Lâm Thanh Hà, người tình bé nhỏ của các chàng trai Đài Loan thập niên 70, nữ hoàng võ hiệp-fantasy trên màn bạc HK đầu thập niên 90, và nói chung là người phụ nữ lý tưởng trong mắt khán giả biết đến tên nàng. Khó có từ ngữ nào đủ để diễn tả nét đẹp, thần khí, phong cách, và sức thu hút thần diệu của Thanh Hà. Là nữ nhi, nàng diễm kiều tú lệ. Là nam nhi, nàng tuấn tú uy nghi. Tôi không biết làm gì khác ngoài việc ca ngợi và nhìn ngắm nàng say đắm. Đông Phương Bất Bại bản thân y là một nhân vật ấn tượng, nhưng chính Thanh Hà đã đem lại cho y một sinh mệnh thực sự. Biết rõ mười mươi nàng là phụ nữ, thế mà vẫn khó lòng cưỡng lại được hào khí nam tử phi phàm của nàng.

Chữ "Tình"...

Có ba đoạn phim ngắn đã in sâu vào trí nhớ của tôi, ba đoạn phim khác nhau nhưng đều khắc họa chữ "Tình". Trong Bá Vương Biệt Cơ, phân đoạn Điệp Y rút khăn nhẹ nhàng thấm mồ hôi trên mặt của Tiểu Lâu, ánh mắt anh nhìn sư huynh của mình trìu mến, lòng anh chất chứa bao yêu thương thầm kín dành cho đối phương (cho "Bá Vương"). Tình yêu ấy có lẽ đến cuối cuộc đời, Tiểu Lâu cũng không sao hiểu thấu và cảm kích cho hết. Điệp Y yêu một cách cố chấp, mãnh liệt, yêu đến mức tự thiêu rụi mình trong lửa tình cay đắng, trái tim lầm lỡ của anh cũng vì vậy mà hóa thành tro bụi và tan theo gió. Trong Kim Chi Ngọc Diệp II, Fan-Fan và Wing diễn một cảnh hôn giữa nam nữ nhân vật chính của Cuốn Theo Chiều Gió, nhưng nụ hôn xảy ra thật sự chỉ khi mà Fan-Fan hôn Wing với nỗi lòng chân thành của nàng. Fan-Fan trót yêu một người, tiếc thay người ấy không phải là đàn ông. Nhưng yêu là yêu, Fan-Fan dùng nụ hôn để minh chứng, và trong một khoảnh khắc lắng đọng ngắn ngủi, Wing cũng quy phục trước tình yêu ấy mà không hối hận. Trong The East Is Red, cảnh Tuyết Thiên Tầm nhớ lại quá khứ khi mà nàng và Đông Phương (lúc y còn là nam nhân) đắm chìm trong men tình giống như giấc mộng liêu trai hoan lạc; môi mớm rượu, những nụ hôn mơn trớn lên xác thịt, cùng với tiếng cười hả hê thực sự làm người ta cả đời không quên. Thế nhưng tình yêu ấy chẳng khác nào là một thiên đường pha lê, đẹp lung linh song có thể sụp đổ bất cứ lúc nào.

Và những trái tim bị tổn thương

"Tears are the silent language of grief." --Voltaire

Nước mắt chỉ đẹp khi nó rơi đúng lúc và đúng nghĩa. Điệp Y bất chợt nhỏ một giọt lệ, đất trời như u tối. Fan-Fan nhìn Wing với gương mặt đẫm lệ, ai không nao lòng. Đông Phương lệ lăn dài trên má trước cái chết của Tuyết Thiên Tầm, y đâu phải sắt đá. Cả ba người, Điệp Y, Fan-Fan, và Đông Phương đều là những kẻ chiến bại đáng thương trong tình yêu. Điệp Y đem Kinh kịch đi vào đời thường mà yêu sâu sắc "Bá Vương", tình yêu ấy vốn không nên tồn tại nhưng oan trái thay nó chính là sự sống của Điệp Y, là máu thịt trong anh. Ảo tưởng về tình yêu vĩnh cửu nuôi dưỡng anh; khi nó tuột khỏi tầm tay, anh ngã gục và chỉ có cái chết mới giải thoát tâm hồn bị hành hạ của anh. Điệp Y, cánh bướm đẹp xinh u sầu, khóc trong đau khổ, giãy giụa khi phẫn uất, cuối cùng khép cánh ngủ ngàn năm lúc phát hiện đóa hoa mà nó si mê là hư ảo. Fan-Fan từ ngày nhận biết thế giới đã mất đi sự ngây thơ cần phải có, bươn chải và va chạm trong cuộc đời biến nàng thành kẻ từng trải. Nụ cười gượng gập cố gắng tự làm vui của nàng, đôi mắt mơ màng dõi về phía xa xăm, ngay cả lúc nàng uất ức bật khóc như đứa trẻ bị mất đồ chơi, thậm chí lúc nàng mặc đồ nam nhân đến nói với Wing "Còn một cảnh cuối trước khi màn diễn chấm hết", ánh mắt nàng buồn hiu, van lơn Wing hãy cho nàng nếm thử cảm giác nhục dục của tình yêu,... tất cả đều văng vẳng giai điệu chậm buồn. Nàng muốn yêu và được yêu như bao cô gái khác nhưng số phận éo le không toại nguyện cho nàng. Mà cũng thật kì lạ, người từng trải như nàng lại hết lòng hết dạ tin tưởng vào tình yêu giản đơn thuần khiết. Rốt cuộc Fan-Fan vẫn phải là một người chu du lẻ loi, tiếp tục theo đuổi "tiểu bạch thố" của nàng. Đông Phương thì sao? Y đâu phải là kẻ tầm thường, trong y đầy rẫy mưu đồ và tham vọng, vì nó mà y đánh đổi cả hình thái nam nhân. Nhưng không phải chỉ mình y ham mê quyền lực, giang hồ còn biết bao kẻ giả nhân giả nghĩa đang làm mưa làm gió. Hơn nữa công bằng mà nói, y đã từng chùn bước và có ý định mai danh ẩn tích, tuy nhiên giang hồ dậy sóng và trở nên đục ngầu đến mức vô phương cứu vãn, Đông Phương nhận ra y khó mà thoái lui. Chính vì lẽ đó, y chế ngự giang hồ bằng cách thẳng tay sát sinh. Đông Phương không những giết người, y còn bóp chết cả hạnh phúc của bản thân. Tuyết Thiên Tầm, người một lòng một dạ với y, chết trong cuộc giao chiến. Đến phút cuối cùng, Đông Phương nhận ra quyền lực chỉ là phù phiếm, cái y cần là tình yêu lãng mạn cháy bỏng với Tuyết Thiên Tầm như ngày xưa. Song mộng đẹp hôm nào đã vĩnh viễn bị chôn vùi.

Sự yêu đương cuồng nhiệt của Điệp Y đối với Tiểu Lâu, mối tình không đoạn kết giữa Fan-Fan và Wing, kết thúc bi thảm của Đông Phương cùng Tuyết Thiên Tầm thoạt đầu có thể xem là "đồng tính luyến ái". Nhưng thực chất đó đơn giản là tình yêu giữa hai con người yêu nhau, một thứ tình bất chấp tất cả, một xúc cảm mãnh liệt, một đòi hỏi cố chấp, và một cái gì vừa ngọt ngào vừa huỷ diệt, nó có thể khiến người đê mê trong vài giây ngắn ngủi rồi buồn bã trăm năm. Nếu yêu mà phải tính toán nam hay nữ, đấy đâu phải là chân ái. Điệp Y, Fan-Fan, và Đông Phương yêu sâu sắc hơn bất kì ai, nóng bỏng quay cuồng trong thất tình lục dục, nên bị luống đẩy vào hố sâu đầy thương tổn nhanh và nghiệt ngã hơn bất kì ai. Cả ba cười vì yêu mà khóc cũng vì yêu, âu cũng là lẽ thường.

Nếu không có Leslie thì không thể tồn tại một Điệp Y bi thương tột bậc như vậy, sẽ không có những thước phim ngập tràn vẻ lộng lẫy và u sầu, xé nát ruột gan khán giả. Giả sử như Anita không diễn Fan-Fan, làm sao nhân vật ấy khiến tôi xốn xang, làm sao người ta tin được Fan-Fan lôi cuốn Wing và cả Sam. Cũng như Đông Phương không thể nào thoát ra khỏi tiểu thuyết Kim Dung để trở thành một cá thể độc lập rõ nét nếu như không có ngạo khí và bản lĩnh của Thanh Hà. Lệ sầu của Điệp Y, nụ cười buồn của Fan-Fan, và tia mắt thôi miên của Đông Phương ấn tượng, quyến rũ, và thấm thía hơn dưới diễn xuất của ba người họ. Một ngày nào đó, khi tâm trạng tôi không cân bằng sẽ mở lên Bá Vương Biệt Cơ để cùng khóc với Điệp Y, hay Kim Chi Ngọc Diệp II để khúc khích cười vì Fan-Fan rồi lưu luyến bóng hình của nàng, hoặc là The East Is Red để có dịp bị mê hoặc bởi Đông Phương, và để rồi thốt lên rằng, "Ước gì những giây khắc này dừng lại thì hay biết mấy."